Początki osadnictwa na terenie Podhala

Podhale w czasach średniowiecza było krainą porośniętą dziką puszczą karpacką, której tereny były w większości podmokłe a miejscami bagienne. W górach panował ostry klimat i nieurodzajne gleby.

Tereny te były także wyjątkowo niebezpieczne, gdyż umiłowane przez zbójników.

Mimo tak zniechęcających warunków stopniowo od XIII wieku osiedlili się tam pierwsi osadnicy.

Początek stałego osadnictwa można było zaobserwować na przełomie XVII i XVIII wieku, co było ściśle związane z uprawianym przez górali pasterstwem.

Pasterze z początku często chronili się przed zdradliwymi górskimi warunkami w odnalezionych w zboczach gór grotach i jaskiniach, jednak nie wszędzie można było je znaleźć i nie były praktyczne w dłuższej perspektywie, więc w ich następstwie powstały kamienne koliby, których dach stanowiły deski. Było to jednak rozwiązanie nadal bardzo prymitywne.

Rozwój budownictwa drewnianego

Od końca XIII wieku zaczęto stawiać szałasy pasterskie, które były już konstrukcjami krokwiowymi opartymi na ścianach wieńcowych.

Taka konstrukcja była odporna na wiatry halne i w szybki sposób można było ją rozebrać i przenieść w inne miejsce wypasów owiec.

Osadnictwo na terenach Podhala miało charakter sezonowy. Przez większą część lata „górale” spędzali czas na górskich polanach a zimą schodzili do stałej zagrody.

W związku z tym szałasy nie posiadały uszczelnień ścian ani nie wymagały budowy komina.

Wieńcowa konstrukcja opierała się na kamieniach rozmieszczonych w narożach szałasu.

Dach dwuspadowy opierał się na ścianach szczytowych poprzez poziome belki „ślęgi”. Mocowano na nich pokrycie dachowe z gontów lub krótkich darnic.

Połacie dachowe od zewnętrznej strony były wzmacniane żerdziami, które dociążone były kamieniami, aby nie zerwało dachu podczas halnego.

Wyjątkowo ciężkie warunki górskie wyhartowały miejscowych „budorzy”, jak nazywa się w tym rejonie cieśli i wymogło na nich wysoki poziom umiejętności ciesielskich.

Nie bez powodu do czasów współczesnych górale uchodzą za pracowitych, sprytnych, uzdolnionych i niebojących się najcięższych wyzwań.

„Budorzy” z biegiem lat postawili na solidne budownictwo mające przetrwać latami.

Rozwój kultury góralskiej w budownictwie drewnianym Podhala

Cieśle góralscy chcieli zaznaczyć w budownictwie także swoją kulturę i tradycje góralskie. Zaczęły powstawać meble góralskie i zabudowania gospodarskie.

Domy góralskie już wtedy nastawione były na przyjeżdżających w góry letników, którym imponował góralski styl.

Letnicy często wynajmowali izby, które wyposażone były w bogato rzeźbione góralskie meble.

Coraz większa ilość przyjeżdżających napędzała dalszy rozwój budownictwa, przez co stawiano coraz większe i bogato wykończone domy góralskie.

Głównym materiałem budowlanym było miejscowe drewno świerkowe, jodła i modrzew. Wykonywano z niego drewniane bale, które stawiano na podmurówce, wykonanej z granitowych otoczaków, wywożonych z koryt tatrzańskich potoków.

Region Podhala wyróżnia się wyjątkowo bogatymi tradycjami budowlanymi. Styl podhalański, lub inaczej zakopiański jest znany niemal każdemu w Polsce. Spopularyzował go żyjący w XIX wieku Stanisław Witkiewicz – polski malarz, architekt, twórca i popularyzator stylu zakopiańskiego.

Gdy w 1890 roku osiadł w Zakopanem zafascynowała go tamtejsza sztuka ludowa i na jej fundamentach zaprojektował architekturę i wnętrza znanych zakopiańskich willi takich jak: „Koliba”, która od 1993 roku mieści Muzeum Stylu Zakopiańskiego; „Dom pod Jedlami”, „Oksza”. Był także projektantem Kaplicy Najświętszego Serca Jezusowego w Jaszczurówce.

Domy drewniane w stylu góralskim cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem, pomimo tego, że ich technologia wznoszenia nie różni się znacząco od tej sprzed stu pięćdziesięciu lat.